" เขียดขาคำ " อมตะเรื่องสั้นชั้นครู

นาค นางาม

"เขียด ขาคำ" เป็นหนึ่งในเรื่องสั้นจำนวน 18 เรื่อง ชุด "ฟ้าบ่กั้น" ของ ลาว คำหอม หรือนามจริงว่า คำสิงห์ ศรีนอก เป็นเรื่องสั้นที่สะท้อนภาพชีวิตที่แร้นแค้นลำเค็ญของชาวชนบทอีสาน ได้อย่างชัดเจนแม้ว่าอีสานในปัจจุบันจะพัฒนาจนได้ชื่อว่าเป็น "อีสานเขียว" แล้วก็ตาม แต่เรื่องสั้นเรื่องนี้ก็ยังคงความเป็นอมตะอยู่ไม่เสื่อมคลาย สมกับที่ได้รับการยกย่องจากบรรดานักวิจารณ์ว่าเป็น "เรื่องสั้นชั้นครู"

ลาว คำหอม เปิดเรื่องด้วยการพรรณนาธรรมชาติและพฤติกรรมของตัวละครเอก คือ นาค นางาม ดังนี้

"แดดกล้าเริงแรงเหมือนจงใจจะแผดเผาทุกชีวิตบนท้องทุ่งกว้างให้ไหม้มอดจนสิ้นซาก สะแบงหลวงกับพะยอมยืนโดดเด่นทิ้งใบแก่สีเหลืองคล้ำร่อนลงดินเป็นครั้งคราว เขาหย่อนกายลงตรงโคนไม้ด้วยท่าทางที่เหนื่อยอ่อน เสื้อสีครามคล้ำเปียกชื้นไปด้วยหยาดเหงื่อ รอบตัวมีแต่ความอ้างว้างแห้งแล้งเขาเพ่งมองกลุ่มหญ้าหมันและฟางฝอยที่ปลิวว่อนหมุนเป็นลำพุ่งสูงขึ้นสู่ท้องฟ้า นอกจากหญ้าและฟางมันยังหอบเอาดินสีน้ำตาลลอยฟุ้งจนมิดมัวไปหมด"

ลาว คำหอม ฉายภาพจากมุมมองระดับสูงลงสู่มุมมองระดับต่ำ คือ ภาพสะแบงหลวงกับพะยอมที่ยืนต้น ภาพตัวละครเอกนั่งจับเจ่าอยู่ท่ามกลางฟ้ากว้างที่มีแสงแดดกล้า แล้วไล่ลงมาสู่ภาพตัวละครเอกนั่งหย่อนโคนไม้ การไล่ภาพจากสูงลงต่ำ สร้างความรู้สึกกดทับ หดหู่ เดียวดายและสิ้นหวัง หลังจากบรรยายภาพธรรมชาติกับตัวละครเอกแล้ว ลาว คำหอม ได้สร้างเหตุการณ์

โดยฉายภาพย้อนหลัง คือ กล่าวถึงลูกของนาคถูกงูกัด และนาคต้องไปรับเงินสองร้อยบาทที่อำเภอ ลาว คำหอม ใช้บทสนทนามาดำเนินเรื่องได้อย่างกระชับ แสดงให้เห็นภาวะสับสนทางจิตใจของนาค ระหว่างการไปรับเงิน กับการไม่ไปรับเงินที่อำเภอ และสะท้อนให้เห็นทัศนคติของข้าราชการที่ ดูหมิ่นเหยียดหยามราษฏรในชนบท ลาว คำหอม สามารถทำให้ผู้อ่านเปรียบเทียบทัศนคติระหว่างบุคคลสองฝ่ายได้จากบทสนทนาในเรื่อง โดยไม่จำเป็นต้องระบุโดยตรง

นอกจากนี้ บทสนทนา ตอนจบเรื่อง ที่เพื่อนบ้านแสดงความชื่นชมกับความโชคดีของนาคที่ได้รับเงินสงเคราะห์ผู้มีลูกมาก สะท้อนให้เห็นทัศนคติของชาวบ้านว่าเห็นคุณค่าของเงินสองร้อยบาทมากกว่าชีวิต ในสายตาของชาวบ้านดูเหมือนว่านาคจะโชคดีจริงๆ เพราะหากลูกของเขาตายไปก่อนที่เขาจะเดินทางไปรับเงินสองร้อยบาทที่อำเภอ เขาก็จะไม่มีคุณสมบัติตามเกณฑ์การสงเคราะห์ผู้มีลูกมาก ซึ่งจะต้องมีลูกถึงห้าคน แต่ในสายตาของผู้อ่านกลับรู้สึกว่า นาคช่างโชคร้ายเหลือเกิน

อาจสรุปได้ว่าเรื่องสั้นเรื่องนี้โดดเด่นด้วยบทสนทนา ทั้งในการดำเนินเรื่องและการปิดเรื่อง ก่อให้เกิดความสะเทือนใจอย่างลึกซึ้ง ด้วยการประชดเย้ยหยันชะตากรรมของมนุษย์อย่างปวดร้าว ผู้อ่านจะสามารถเปรียบเทียบความสำคัญระหว่าง "เขียดขาคำ" กับ "เงินสองร้อยบาท" ที่มีต่อชะตากรรมชีวิตของนาคได้ว่า "เขียดขาคำ" ทำให้ลูกของเขาถูกงูกัด และ "เงินสองร้อยบาท" ทำให้เขาไม่มีโอกาสดูแลลูกที่ใกล้ตาย แม้ว่าเขาจะโชคดีที่ได้ทั้ง "เขียดขาคำ" และ "เงินสองร้อยบาท" แต่สองสิ่งนี้ก็ทำให้สูญเสียลูกไป นอกจากนี้ ยังสะท้อนภาพ " ความไม่รู้" ของชาวบ้าน ดังตัวอย่างที่นาคอุ้มลูกชายที่ถูกงูกลับบ้าน โดยไม่ลืมครุเขียด และไม่ลืมบอกลูกอีกคนให้ซากงูไปด้วยแต่มิได้หาทางป้องกันมิให้พิษงูแล่นเข้าหัวใจ

หากพิจารณาชื่อของตัวละครเอก จะเห็นได้ว่า ลาว คำหอม ต้องการล้อเลียนเยาะหยันชะตากรรมของตัวละครเอก แม้ว่าเขาจะชื่อ “ นาค นางาม ” ซึ่งหมายถึงความอุดมสมบูรณ์ แต่ชีวิตของเขากลับแร้นแค้นลำเค็ญยิ่งนัก นอกจากนี้ หากพิจารณาจากชื่อหนังสือ " ฟ้าบ่กั้น " จะเห็นได้ว่าแม้ฟ้าจะไม่ขว้างกั้น แต่วิถีชีวิตของคนในเมืองกับในชนบทก็ยังถูกกั้นให้ห่างกันด้วยสภาพแวดล้อมและชะตากรรม จะเห็นได้ว่าเรื่องสั้นที่มีความยาวไม่มากนักเรื่องนี้ผู้เขียนสามารถเสนอภาพชนบทอีสานได้อย่างลึกซึ้ง นำเสนอชีวิตตัวละครเอกได้อย่างลุ่ม ลึก และสะท้อนทัศนคติ พฤติกรรม ตลอดจนความคิด ความเชื่อของชาวบ้าน และข้าราชการได้อย่างเฉียบคม สมกับได้รับการยกย่องว่าเป็น "เรื่องสั้นอมตะ"